Chámase agolada ( auga levada, auga conducida) a un rigueiro ou regueiro, que non é máis que parte da auga dun río que se separa, ben para regar ou ben por exemplo para un muíño. En definitiva é unha corrente de auga encanada..

Tamén se chama levada. Outros nomes son: agualada, augalevada, agualevada, igualada (aigualada).

------

 

Fotografía sacada no Invernadeiro en Ourense. Outubro de 2012. Nesta fotografía vese unha cala ou cal. En varios lugares da cal vense unhas pedras que sirven para  tornar a auga, ou sexa son tornadeiras para desviar a auga. Esta cala cóllese na cabeceira do prado por medio dunha levada ou agolada do río Ribeira Pequena.

No Incio chámanlle Cal e tamén Cala (palabra recollida na tesis "A fala do Incio" de Manuel Glez. Glez) , os conductos que  levan a auga os prados e os muíños, así fálase da Cal de Gandarón ou a Cala de Leiriña, por exemplo.

Tamén no Incio chaman Calexa o canal  que pasa a auga dun prado a outro.

Así por exemplo ver a Cal de Leiriña na Ferrería do Incio:

 

A fotografía é de Carlos Roda, publicada na Voz de Galicia.

Aquí a cal, Cal de Leiriña, na Ferrería do Incio en Lugo, vai por riba do río asentada en columnas de pedra. O conducto está feito con vigas de castaño e por riba pezas de pizarra. Aproveitábanse para levar a auga do río dunha a outra marxen.

Cal de Gandarón no río Antigua na Ferrería do Incio, aquí vese a construcción do canal sobre dúas columnas de pedra; falta a parte central que caiu. A fotografía é de Secundino Lorenzo.

Detalle da Cal de Gandarón no río Antigua na Ferrería do Incio, aquí vese a parte de arriba, ou sexa o canal, feito con lousas de pizarra tanto na base como as pedras dos bordes. Está como se ve en mal estado e faltan lousas.. A fotografía é de Secundino Lorenzo.

Está fotografía, de Secundino Lorenzo o autor da web ou sexa eu, é da Cal de Gandarón e nela vese como asentaban a pizarra por riba das vigas de castaño.

Vexo, no 2020,  que hai unha ruta para poder ver esta marabilla, ver este mapa:

Ruta que parte de A Ferrerría e sigue o río Antiga pola marxen dereita. Pasando pola Cal da Leiriña e máis arriba pola cal de Gandarón.

Ver en internet algunhas fotografías.

Ver tamén unha explicación de Carlos Roda, e Fco. Albo na Voz de Galicia do 23/08/2015.

Tamén se dice entolar a auga cando se divide para regar. Tamén se utilizan as palabras torna, tornadoiro, torneira e tol para indicar os lugares onde se desvía a auga dun rego

O canle que conduce a auga do río ata o muíño chámase en moitos lugares rairo. Pola zona de Carballedo en Pontevedra simplemente dín canle.

Vexamos unha pequena mostra como exemplo:

Na fotografía a auga é levada ata un muíño ou unha minicentral, neste caso.

A esta auga chámaselle auga levada e tamén agolada.

A auga lévase por un canal  ou canle.

Agolada en Allariz, na zona do Rexo, así levaban a auga ata un muiño que hoxe xa non existe.

O conducto chámase rairo ou simplemente canle do muíño.

A auga que era desviada  é o que se chama agolada. Neste caso auga levada o muíño do Rexo.

 

 

 

Neste esquema de muíño sacado do libro que se cita, vese o canle (rairo) polo cal se leva a auga o muíño, así se chama en Pontevedra pola zona de Loureiro en Carballedo. Por certo a parte que baixa chámanlle canleiro.

------------------------------------------

 

Nota importante: sobre a toponimia de Agolada ten o meu amigo Manuel Busto Galego, no seu blog Aquam Latam moitos  comentarios que merece a pena consultar, o blog é extraordinario en texto e fotografías; unha auténtica pasada.... Pulsar neste link.

Poño un trociño do texto que Manuel Busto pon no seu blog sobre este término:

"O topónimo Agolada segundo a Enciclopedia Lingüística Hispánica provén do étimo latino Aquam latam (aquam levatam): auga levada ou auga conducida. No Dicionario Xerais da Lingua a voz levada aparece como "parte do caudal dun río desviada con algunha finalidade determinada (para rego, muíño, etc.). Houbo quen imaxinou en Agolada a existencia dun acueducto do que non ficaría ningunha evidencia nin física nin na tradición oral. O que nos queda na tradición oral é a existencia dun muíño desaparecido que estivo ubicado preto do Pontillón. Tamén na microtoponimia. Aínda hoxe os prados nos que se ubicaba se chaman Prado do Muíño. Para ir a eles hai que ir polo Camiño do Muíño, recollido en testamentos e partillas. Tamén se sabe dunha canalización de auga que conducía a este muíño. A auga que viña das fontes de Fontearcada, As Fontelas, a Fonte dos Gorgullós chegaba ao Regueiro e logo conducíase ao muíño desviándoa da súa canle natural.
Temos, por tanto, unha explicación sinxela e racional para entender o significado de Agolada. Significan o mesmo: Agualada, Augalevada, Agualevada, Igualada (Aigualada). Son topónimos moi estendidos por toda Galicia e tamén noutros lugares de España e Portugal."

Pulsar neste link para completar o texto e profundizar na palabra Agolada.

Saír.